Brak zleceń – czy można nakazać pracownikom urlop? Praktyczny poradnik prawny.

Co do zasady pracodawca nie może jednostronnie nakazać pracownikom wykorzystania urlopu wypoczynkowego w sytuacji przestoju (braku zamówień) – chyba że zostało to wcześniej uwzględnione w planie urlopów (tzw. „zamknięcie zakładu”/„urlop zbiorowy”) lub chodzi o zaległy urlop, który należy wykorzystać do 30 września następnego roku. W przeciwnym razie, gdy w firmie występuje przestój, pracownikom przysługuje tzw. wynagrodzenie postojowe na podstawie art. 81 Kodeksu pracy.

Przestój i wynagrodzenie za przestój

Zgodnie z art. 81 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141, ze zm.; dalej: „k.p.”), jeżeli pracownik był gotów do wykonywania pracy, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy (np. brak zamówień, brak materiałów, przestój technologiczny), to przysługuje mu wynagrodzenie za czas przestoju. Wysokość tego wynagrodzenia nie może być niższa od wysokości minimalnego wynagrodzenia, a jeżeli pracownik ma określoną stawkę miesięczną lub godzinową – zazwyczaj wynosi 100% normalnego wynagrodzenia (o ile przepisy wewnątrzzakładowe nie stanowią inaczej, lecz nie mniej niż minimalne).

Zasady udzielania urlopu wypoczynkowego

Prawo do urlopu wypoczynkowego reguluje m.in. art. 152, art. 161–167 ze znaczkiem 2 k.p. Urlopu udziela się zgodnie z planem urlopów (art. 163 k.p.) ustalanym najczęściej na początku roku kalendarzowego lub – jeśli nie ma planu – po uzgodnieniu terminów między pracodawcą a pracownikiem. Pracodawca nie może jednostronnie narzucić terminu urlopu w trakcie roku, o ile nie występuje jedna z wyjątkowych sytuacji przewidzianych przepisami (np. odwołanie z urlopu w razie wystąpienia szczególnych okoliczności – art. 167 k.p., wykorzystanie zaległego urlopu najpóźniej do 30 września następnego roku). Wyjątkiem bywa tzw. urlop zbiorowy (często nazywany „shutdownem” lub „zamknięciem zakładu”) – ale powinien on być zaplanowany i podany do wiadomości wcześniej (w planie urlopów lub w regulaminie/porozumieniu zbiorowym).

Czy pracodawca może zmusić do wykorzystania urlopu w razie braku zamówień?

Co do zasady – nie. Brak pracy z winy pracodawcy (brak zamówień, problemy organizacyjne) nie może być powodem zmuszania pracownika do wykorzystywania urlopu wypoczynkowego.W takiej sytuacji stosuje się art. 81 k.p. – pracownikom należy się wynagrodzenie postojowe. Pracodawca może natomiast zachęcać pracowników do wzięcia urlopu (np. za zgodą stron), ale nie ma prawa narzucić go w trybie natychmiastowym poza wyjątkami (chociażby gdy pracownik nie wykorzystał zaległego urlopu do 30 września następnego roku).

Podsumowanie

Pracodawca nie może jednostronnie nakazać użycia urlopu wypoczynkowego wyłącznie z powodu wystąpienia przestoju w firmie. Jeśli nie ma zaplanowanego urlopu zbiorowego (tzw. „zamknięcia zakładu” w planie urlopów) i nie chodzi o zaległy urlop, to pracownicy mają prawo do wynagrodzenia postojowego (art. 81 k.p.), a nie muszą korzystać z urlopu wypoczynkowego.

Podstawa prawna:

Art. 81 Kodeksu pracy (wynagrodzenie za przestój).
Art. 152, art. 161–167 ze znaczkiem 2 Kodeksu pracy (zasady udzielania urlopów wypoczynkowych).

Potrzebujesz pomocy prawnej w sporze z pracodawcą? Skontaktuj się ze mną, a wspólnie znajdziemy najlepsze rozwiązanie dla Twojej sytuacji!