Kara umowna w prawie polskim – przesłanki żądania, zasady naliczania i dochodzenie roszczeń

Kara umowna (uregulowana w art. 483–484 Kodeksu cywilnego) jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, mającym na celu wzmocnienie obowiązku wykonania świadczenia. Aby móc skutecznie żądać zapłaty kary umownej w prawie polskim, muszą zostać spełnione określone przesłanki. Poniżej opisuję najważniejsze z nich.

Zawarcie ważnej umowy z klauzulą kary umownej

Kara umowna musi wynikać wprost z umowy (zwykle w formie pisemnej).

Strony w sposób wyraźny określają w umowie:
– przesłanki, które uruchamiają obowiązek zapłaty kary,
– wysokość kary (lub mechanizm jej wyliczenia).

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania

Kara umowna może być zastrzeżona wyłącznie za niewykonanie lub nienależyte (wadliwe, opóźnione) wykonanie zobowiązania niepieniężnego.
– W klasycznym ujęciu prawnym kara umowna dotyczy tylko świadczeń niepieniężnych. Jednak w orzecznictwie można spotkać sytuacje, w których zastrzega się kary także przy zobowiązaniach pieniężnych, lecz jest to temat wzbudzający kontrowersje i ocenia się go w zależności od konkretnego stanu faktycznego.

Kluczowe jest wykazanie, że doszło do uchybienia po stronie dłużnika (np. opóźnienia, wadliwości wykonania).

Związek przyczynowy między uchybieniem a szkodą

Co do zasady kara umowna jest formą zryczałtowanego odszkodowania. Nie zawsze trzeba wykazywać rzeczywistą szkodę – w przeciwieństwie do klasycznego odszkodowania.

Jeżeli jednak w umowie zapisano dodatkowe warunki (np. uzależniono karę umowną od zaistnienia szkody), konieczne może być wykazanie samej szkody lub jej wysokości. Zależy to od treści konkretnej klauzuli.

Odpowiedzialność dłużnika

Choć kara umowna nie zawsze wymaga wykazania winy w ścisłym sensie, to podstawą do jej naliczenia musi być okoliczność, za którą dłużnik ponosi odpowiedzialność.

Jeśli więc do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania doszło z przyczyn niezależnych od dłużnika (siła wyższa lub inne przyczyny wyłączające odpowiedzialność), kara umowna może nie zostać zasądzona.

Brak wyłączenia obowiązku zapłaty kary umownej

Umowa (lub prawo) mogą przewidywać sytuacje, w których obowiązek zapłaty kary jest wyłączony.

Przykładowo, strony mogą ustalić, że w razie częściowego wykonania świadczenia kara zostanie obniżona (tzw. miarkowanie kary, które przysługuje również sądowi na mocy art. 484 § 2 k.c., gdy kara jest rażąco wygórowana lub gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane).

Dochowanie terminów i form dochodzenia roszczenia

Roszczenie o karę umowną, podobnie jak inne roszczenia majątkowe, ulega przedawnieniu – najczęściej po 6 latach (w obrocie między przedsiębiorcami – po 3 latach, jeśli jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej).

Konieczne jest zatem dochowanie ogólnych reguł przedawnienia i formułowania roszczeń.

Podsumowanie

Podsumowując, aby skutecznie dochodzić zapłaty kary umownej w prawie polskim, trzeba wykazać:

  • istnienie ważnego zapisu o karze umownej w umowie,
  • niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (najczęściej niepieniężnego),
  • okoliczności obciążające dłużnika (zawiniony charakter uchybienia lub inna podstawa odpowiedzialności),
  • brak zdarzeń wyłączających odpowiedzialność (np. siła wyższa).

W razie sporu sąd może miarkować (obniżać) wysokość kary umownej, jeśli uzna ją za rażąco wygórowaną lub gdy dłużnik wykonał zobowiązanie w znacznej części.


Potrzebujesz pomocy prawnej w dochodzeniu należności czynszowych? Skontaktuj się ze mną, a wspólnie znajdziemy najlepsze rozwiązanie dla Twojej sytuacji!